U sklopu obilježavanja Svjetskog dana slobode medija, Reporteri bez granica (RSF) u saradnji sa UNESCO-m su organizovali u briselskom Press klubu panel na temu “Generativna vještačka inteligencija i medijska samoregulacija u jugoistočnoj Evropi” u Briselu 6.maja 2025.
Ovaj panel je organizovan u sklopu niza događaja posvećenih slobodi medija (Brisel, 5. do 7. maja). Ispred Medijskog savjeta za samoregulaciju na panelu je govorio Ranko Vujović, izvršni sekretar ove medijske organizacije. Ovaj ključni događaj poslužio je kao podsjetnik da su istinite informacije javno dobro i imao je za cilj da podstakne medije da odgovorno i etički koriste generativnu AI.
“Regulaciju AI generalno, odnosno samoregulaciju upotrebe AI u medijima potrebno je uraditi što prije. Ne smije se dozvoliti da se kasni sa regulisanjem AI, kako se to desilo sa društvenim mrežama ili sa ostalim velikim digitalnim platformama. Zato je odgovornost na svim velikim akterima da preduzmu sve kako bi se spriječila zloupotreba AI na svim nivoima, a posebno u medijima, gdje AI može da se zloupotrijebi na najrazličitije moguće načine u širenju dezinformacija i govora mržnje”, rekao je Ranko Vujović.
U Pres klubu Brisel Evropa, 6. maja 2025. medijski stručnjaci i eksperti za AI iz jugoistočne Evrope okupili su se kako bi razgovarali o prednostima i rizicima vezanim za integraciju generativne AI u medijske redakcije. Iako postoji visok rizik od narušavanja povjerenja u medije njihovi ciljevi za balkanske zemlje su jasni: promovisanje samoregulacije za odgovornu upotrebu AI, kako bi se očuvao kvalitet informacija, podsticanje kritičke kulture oko digitalne tehnologije i AI, kao i odgovorno inoviranje. Ovaj dan bio je prilika za RSF da predstave praktične alate koji nude standard Inicijative za povjerenje u novinarstvo (JTI). JTI sertifikacija, projekat koji je pokrenuo RSF i razvio sa stručnjacima iz medijske industrije, kako bi se osiguralo da se mediji pridržavaju transparentnih, profesionalnih standarda, zasnovana je na 130 kriterijuma. Dok se jedan od njih posebno bavi transparentnošću u korišćenju AI, čitav okvir pruža sveobuhvatnu strukturu za obezbjeđenje etike i odgovornosti redakcija za jačanje pouzdanosti informacija u digitalnom dobu. U jugoistočnoj Evropi oko 100 medijskih kuća započelo je proces dobijanja JTI sertifikata, a četiri su dostigle punu sertifikaciju. Sertifikovani mediji su: Faktoje u Albaniji, Centar za istraživačko novinarstvo (CIN) u Bosni, kao i Mreža za izveštavanje o kriminalu i korupciji – KRIK i Istinomer u Srbiji.
„S obzirom na ulogu regiona kao kulturne raskrsnice i kandidaturu pojedinih balkanskih zemalja za članstvo u EU, pitanje regulisanja upotrebe AI u svjetlu rizika, koje ona predstavlja za širenje pouzdanih informacija, je ključno. Veoma nam je drago što smo otvorili prostor za dijalog sa UNESCO-om, zajedno sa ekspertima za AI i medije, i što možemo da predložimo Inicijativu za povjerenje u novinarstvo (JTI) kao konkretan alat za rješavanje ovih izazova, posebno u zemljama u kojima su lažne informacije, propaganda i korupcija raširene. JTI pomaže medijima širom svijeta da odgovorno koriste AI. Takođe, alat je namijenjen platformama i svim zainteresovanim stranama u sektoru da identifikuju pouzdane medije.”, rekao je Benjamin Sabbah,direktor Inicijative za povjerenje u novinarstvo.
“Novinarstvo postoji da bi služilo javnom interesu i zbog toga se ne možemo oslanjati isključivo na najmoćnije mogućnosti alata vještačke inteligencije bez pažljivog razmatranja. Pravi izazov za medije možda nije samo razumijevanje šta vještačka inteligencija može da uradi, već i identifikovanje načina na koji odgovorno integrišu ove alate u aktivnosti redakcija, i uz očuvanje novinarskih vrijednosti,”rekao je Borislav Vukojević Konsultant za UNESCO i profesor na Fakultetu političkih nauka, Univerzitet u Banjaluci (Bosna i Hercegovina)
“Vještačka inteligencija nije neutralan alat i često je diskriminatorna, kao što je pokazala studija koju smo sproveli u našoj medijskoj organizaciji. AI zaista nasljeđuje sadržaj iz ogromnih baza podataka koje odražavaju postojeće i prošle društvene stavove. Ako se AI programira ili obučava na podacima koji su diskriminatorni prema ženama, manjinama ili drugim marginalizovanim grupama, diskriminacija postaje sistemska i automatska. Moramo shvatiti da se odgovori ovih alata ne mogu prihvatiti nekritički, posebno kada se koriste u sektorima kao što su ljudski resursi, obrazovanje, mediji, pa čak i pravosudni sistem.”rekla je Andrijana Pisarević novinarka, Capital.ba (Bosna i Hercegovina)
Ekonomski oslabljeni i sada suočeni sa konkurencijom četbotova koji se ne pridržavaju etičkih standarda novinarstva, mediji mogu vidjeti generativnu AI kao priliku za povećanje produktivnosti i brzine. Međutim, ova automatizacija može dovesti do prečica koje uzrokuju ozbiljne etičke probleme bez čvrstih zaštitnih mjera svojstvenih profesionalnom novinarstvu. Upravo imajući ovo u vidu, RSF je pokrenuo projekat “Spinoza” u novembru 2023. godine – generativni alat AI dizajniran da pomogne novinarima da se pozabave pitanjima klimatskih promjena, integrišući novinarske vrijednosti od samog početka. Prvi rezultati ovog rada predstavljeni su u izvještaju “SpinozIA, ka proširenom i etičkom novinarstvu”, objavljenom u februaru 2025. godine tokom Pariskog samita o AI za akciju.
Evropski izazov u regulisanje upotrebe AI
Nekoliko balkanskih zemalja, poput Albanije, Crne Gore, Sjeverne Makedonije i Srbije, kandidati su za članstvo u EU. EU je pionirska sila u regulisanju digitalnih platformi i AI, kao i promociji prava na pouzdane informacije. Usvojila je nekoliko značajnih zakona, uključujući Zakon o digitalnim uslugama (DSA), Zakon o vještačkoj inteligenciji i Evropski zakon o slobodi medija (EMFA). Da bi ojačao ove napore, RSF je dao nekoliko preporuka vlastima EU: jača regulacija platformi i kompanija usmjerenih na AI, ambiciozne javne politike za podršku medijskim i savetima za štampu i istinsko institucionalno upravljanje u ovoj oblasti.
Izvor: RSF
